Workshop ‘Het schoolgebouw van de toekomst.’

Een ‘school van morgen’ realiseren is meer dan bouwen alleen. Het gaat om het vernieuwen van een complete leeromgeving. Theorie en praktijk liggen echter mijlenver uit elkaar. Hoe plan je immers de bouw van een school die pas binnen enkele jaren opgeleverd kan worden en dan nog ettelijke decennia moet meegaan terwijl je amper kan voorspellen hoe de toekomst van het onderwijs er binnen vijf tot tien jaar zal uitzien? Op zijn recentste workshop zoomde Schoolbouwformule dieper in op deze actuele kwestie en liet daarbij enkele prominenten aan het woord.

“Scholen bouwen is één van onze beleidsprioriteiten”, aldus Raf Suys, kabinetschef van Vlaams Minister van Onderwijs Hilde Crevits. Dat vertaalt zich in een masterplan met vijf strategische doelstellingen: het veelal verouderde onderwijspatrimonium vernieuwen, de onderwijscapaciteit planmatig verder uitbouwen zodat er voor alle kinderen een plaats op school is, alternatieve financieringsbronnen aanboren, een focus leggen op duurzame schoolgebouwen en langetermijnplanning aanpak bevorderen. Belangrijk in de inhaalbeweging van scholenbouw is de BTW-verlaging van 21% naar 6%. Deze extra financiële impuls om schoolgebouwen te vernieuwen is zowel goed voor de economie als voor de federale inkomsten. Verder werd er eind 2015 een capaciteitsmonitor ingesteld, die een objectief beeld opwerpt van de verhouding tussen de vraag naar plaats op scholen in een gemeente en het daadwerkelijke aanbod. Ook pleiten Crevits en co voor een mentaliteitswijziging en worden scholen gestimuleerd om hun infrastructuur te delen met bvb. buurtverenigingen of sportclubs.

Wina Roelens is afdelingshoofd infrastructuur bij GO! Onderwijs van de Vlaamse gemeenschap. Volgens GO! is de school van de toekomst een inspirerende, innovatieve en kwalitatieve leeromgeving. Aan de basis van dat toekomstbeeld ligt een globaal infrastructuurbeleidsplan. “Zo’n plan is een zoektocht tussen ambitie en realiteitszin, maar we moeten de kritische reflex hebben om het grote patrimonium haalbaar te beheren”, vertelt Roelens. Primo wil GO! kinderen en jongeren de bouwstenen bijbrengen voor actief burgerschap – hun pedagogisch project. Dat wil zeggen dat het klassieke, overdrachtsgerichte onderwijs aan herziening toe is. Secundo moet de basiskwaliteit van de onderwijsinstelling gegarandeerd blijven. Lijkt evident, maar een groot deel van het patrimonium is al lang niet meer in goede staat. En tertio moet het plan afgestemd worden op de behoefte. De middelen van GO! zijn niet ontoereikend, dus moet er onderzocht worden hoe leerlingen die geen plaats vinden in scholen van hun keuze gefaciliteerd kunnen worden. Eén van de mogelijke oplossingen is samenwerken: de campusgedachte waarbij verschillende scholen zich samen op één plaats bevinden. De aanpak voor de toekomst formuleerde GO! in zijn integraalplan.

Ook volgens architect Roland Piffet van Lezze Architecten is een plan – zelf noemt hij het een masterplan – een noodzaak om op lange termijn te plannen. Zijn ogen gingen open toen hij enkele jaren terug een computerlokaal moest ontwerpen om na een tijdje de vraag te krijgen of dat lokaal niet anders kan worden geïnterpreteerd. Iedereen is immers met laptops in de weer, wat de relevantie van zo’n lokaal in vraag stelt. Het ontwerpen zelf moet dus op een andere manier en is in feite een constante zoektocht. Wel zijn er volgens Piffet drie belangrijke checkpoints: een bouwkundige stand van zaken (hoe ziet het gebouw eruit?), een functionele inventaris (wat is er al allemaal aanwezig?) én een duidelijk programma met heldere visie op de toekomst (wat gaan jullie binnen 10 tot 20 jaar doen?). De antwoorden op al deze vragen zullen van project tot project variëren, maar het is pas na antwoorden op deze vragen dat je iets concreet kan uitwerken. Piffet stelt het rationeel en technisch voor, maar is rotsvast overtuigd: de gebruiker staat centraal. Daarom pleit hij ook voor een systeem van participatie, waarbij gebruikers mee deelnemen aan het ontwerp.

“Don’t just rebuild schools, invent them”, luidt het devies van architect Guy Melviez. Of anders gezegd: wie enkel gebroken constructies repareert, heeft oogkleppen op voor de echte problemen van het onderwijs. De hiërarische structuur van het onderwijs, met een leraar vooraan in de klas en de informatieflow bijgevolg in één richting, werkt niet langer. Een leeromgeving moet een community zijn, een leernetwerk dat rust op de pijlers ‘live, work, play and learn’. Voor je denkt dat Melviez zich in Utopia bevindt: deze ‘school van de toekomst’ is reeds een school van nu, namelijk de International School of Brussels in Watermaal-Bosvoorde. Leren is een sociaal proces en wint aan relevantie wanneer de aangeleerde kennis ook oplossingen biedt aan de problemen waarmee de leerlingen in het echte leven geconfronteerd worden – praktijkgericht dus. Zulke aanpak vertaalt zich vanzelfsprekend in een heel nieuw schoolgebouw. Smalle wandelgangen met grote lockers zijn nu grote, open atriumruimtes waarin alles kan. Klassen zijn niet langer afgesloten, maar zijn shared spaces. Leerlingen kunnen er zowel in groep studeren als zich afzonderen in speciaal daarvoor voorziene cabines of hoeken. En er is ook ruimte voor ontspanning: sport-, spel- en stretch-momenten. In deze school is het niet of-of, maar en-en.

Architecte Mechthild Stuhlmacher, van Korteknie Stuhlmacher Architecten Rotterdam, trapt af met een eerbetoon aan de Londense architect Glenn Murcutt. Die liet zich ooit “Every house needs prospect and refuge” ontvallen, een visie, waarin Stuhlmacher zich helemaal kan vinden en ook haar werk naar poogt te modelleren. De school van de toekomst vindt ze echter maar een vreemde term. “Gedurende de hele 20e eeuw had je reeds tal van extreme experimenten op het vlak van schoolbouwgebied. Zie o.a. maar naar de Amsterdam Openluchtschool in de jaren ’70, de Scheveningse Buitenschool in de jaren ’50 of de Openluchtschool Goirle in 1958”, vertelt Stuhlmacher. Ze breekt daarnaast ook een lans voor het energieneutrale, grotendeels uit hout opgebouwde onderzoeks- en voorbeeldproject Gymnasium Schumttertal in Diedorf van Kaufman & Nagler Architekten. Tot haar eigen werken behoren onder meer: A.J. Schreuderschool (een school voor leerlingen met verstandelijke beperking in Rotterdam), Basisschool Het Landje in Rotterdam (die 60cm verlaagd werd voor een betere relatie tussen interieur en exterieur) en de nieuwe Freinet-school Ibis in Herentals (waar de uitdaging erin bestond een ontwerp te maken in de geest van Freinet).

Volgens Tom Thys, architect bij Studio Thys Vermeulen, is het ook belangrijk dat scholen zelf nadenken over hun identiteit. “Toen wij tien jaar geleden begonnen met scholenbouw, zijn wij meer dan eens stevig geschrokken als we zagen in welke staat sommige scholen zich bevonden: barakken, containers en noem maar op. Naar energie toe is natuurlijk geen goede situatie, want verwarming kost geld, maar naar het beeld van de kinderen is dit helemaal nefast”, overpeinst Thys. Met andere woorden: gedraagt een instituut zich simpelweg als een instituut zonder meer of wil het ook een beschermende omgeving zijn voor zijn leerlingen? Het klopt wel dat zowel de fysische als financiële norm strikt zijn gereguleerd. Dus is het aan de architect om samen met de school bepaalde keuzes te maken. Thys lichtte twee projecten in het bijzonder toe. Eerst was er Sint-Ursula, een basisschool in Laken met een dermate armtierige infrastructuur dat het enkel kiezen was tussen een nieuwbouw of sluiten. Uiteindelijk kozen ze het eerste en is de school nu een geliefde plek in de buurt. Het tweede project was De Springplank in Brugge, een neo-gotische site van een rijksnormaalschool. Beide groeiden uit tot no-nonsense scholen met meer ademruimte, allemaal op maat van de kinderen.

Stefaan Evers van a2o Architecten vindt het opvallend hoe weinig het beeld van een school de afgelopen eeuw is geëvolueerd. Vandaag de dag gebeurt alles tegelijkertijd en met die complexe verandering moet ook op schoolniveau omgegaan worden. “Vroeger, in pakweg 1900, kwam informatie binnen via een babbel op het marktplein. Anno 2017 is dat via Facebook, blogs en andere sociale media en netwerken. Op het gebied van voorstelling van klasruimtes is er eigenlijk nooit iets veranderd, buiten het meubilair. De structuur blijft eeuwig onveranderd”, aldus Evers. Kortom: er is werk aan de winkel. Evers erkent daarbij het belang van een masterplan dat alle pijnpunten kan blootleggen en vindt dat meer architecten de oefening ‘brede school versus open school’ moeten maken. Een brede school is de klassieke school, zoals we die altijd gekend hebben. Een open school staat dan weer voor een infrastructuur die niet zozeer gebouwd is met het oog op onderwijs, maar wél onderwezen kan worden. Zoals het justitiepaleis van Hasselt, waar zaken enkel ‘s ochtend voorkomen, of de zorgcampussen van de toekomst. Een andere reden waarom deze evolutie zo gezapig verloopt, is volgens Evers omdat de schoolinfrastructuur de aanpassingen in het onderwijs niet altijd kan volgen. Hopelijk in de toekomst wel?

Downloads

Presentatie: Schoolgebouwen voor ons onderwijs van morgen – Raf Suys – 21 november 2017
Presentatie: Het GO! globaal infrastructuurbeleidsplan – Wina Roelens – 21 november 2017
Presentatie: Samen naar een masterplan – Roland Piffet – 21 november 2017
Presentatie: Redefining schools of the future – Guy Melviez – 21 november 2017
Presentatie: Ruimte(s) voor aanpasbaarheid en verandering – Mechthild Stuhlmacher – 21 november 2017
Presentatie: Dienstbaarheid en eenvoud als norm voor publieke architectuur – Tom Thys – 21 november 2017
Presentatie: School van de toekomst? – Stefaan Evers – 21 november 2017

Suggesties en evaluatie

Stuur ons uw suggesties en evaluatie door